شعر صنعت‌لری (13)
حیسس‌وورغوسو
ناصر مرقاتی
ناصر مرقاتی
حیسس وورغوسو
شعرده و یا یازی‌دا بیر آنلام، بیرقونو یا بیر ایماژی یاراتماق، گوجلندیرمک، قابارتماق و یا اونون حیسسی تأثیرینی آرتیرماق اوچون بیر رنگی، سسی، دورمو و یا بیر حیسسی وورغولاماغا «حیسس وورغوسو» دئمک اولار. فارس و بیر سیرا آیری دیل‌لرین ادبییاتلاریندا حیسس وورغوسون، «حیسس جالاشدیرماسی» تئرمین‌ینین آلتیندا گتیریبلر، آنجاق منجه بو یئرسیز دیر، چون کی: حیسس جالاشدیرماسیندا بیر حیسس‌ین اؤزللیکلرین باشقا حیسسه وئریریک بو ایسه ایستعاره‌دیر، حال‌بوکی حیسس وورغوسوندا هئچ بیر ایستعاره یارانمیر. حیسس‌وورغوسوندا یالنیز بیر ایماژی داها جانلاندیرماق و یا بیر حیسسی داها گوجلندیرمک، قابارتماق و یا القاء ائلمَک قصدیمیز وار.* حیسس وورغوسو نئچه یولنان اولاسی‌دیر.
حیسس‌وورغوسونون نووعلاری:
1) سس وورغوسو:
اوخوجو و یا دینلییجی‌نین ذئنهینده بیر رنگی، بیر سسی، بیر دورومو و یا بیر آنلامی، جانلاندیرماق و یا ایلقاء ائتمک اوچون او آنلامین سسلرینین وورغولانماسینا «سس وورغوسو» دئییلیر اؤرنکجه:
«ساری سونبول سالخیم سالخیم ساریلدی»
سؤزونده سونبول، سالخیم، سالخیم و ساریلدی سؤزجوکلرینده گلن «س» سسلری، اوخوجونون ذئهنینده سونبول‌لرین ساری‌لیغین داهادا گوجلندیریر.
و :
«سحر
سرین سرمیشدی
و آغاجلار
ساچلارین سویا سَپمیشدی»
دؤرد میصراعدا هامان «س» سسی هاوانین سرینلمه‌سین قابارداراق، پاییزین چاتماسین ایلقاء ائدیر.
علیرضا نابدل‌ین طبیل ماهنیسی‌ندا (اؤزللیکله ایلک بؤلومده) تام-تام و هابئله «هر بیر دام» دا اولان «دام» و «وییئتنام»دا اولان «نام» سسلری، قافیه‌لشمک‌دن آرتیق، طبیلین سسینی وورغولاماقدادیر:
"تام تام تام
دؤیولون طبیل‌لر
بوگونون عشقینده ساخلادیم سیزلری ایل‌لر
بو گونون عشقینده یوزمین یول کول اولدو وییئتنام
یئنی‌دن یاراندی
دؤیولون ترپنسین هر چارداق، هر بیر دام
تام تام تام ..."
شهریارین سهندییه‌سینده گلن بو ایکی میصراعدا:
"داغلی حئیدربابانین آرخاسی هر یئرده داغ اولدو
داغا داغلار دایاغ اولدو"
«دا» سس‌ینین تیکراری بیر ائپیک دورومو وورغولاییر. (بو اؤرنه‌یه بیر‌داها آشاغیدا قاییتمالی‌ییق)
2) آنلام وورغوسو
هر بیر آنلامی سینونیم‌لر، صیفت‌لر، قئیدلر و یا هر بیر قاباردیجی و یا ایلقاء ائدیجی و حتتا یئری گلرکن آنتونیم سؤزجوکلر‌نن وورغولاماغا، آنلام وورغوسو دئمک اولار. آنلام وورغوسو ایکی فورمدا گلر:
الیف: یا شعرین ایچینده گلن بیر و یا نئچه آنلامی قاباردار :
"داغلی حئیدربابانین آرخاسی هر یئرده داغ اولدو
داغا داغلار دایاغ اولدو"
میصراعلاریندا، - (سس‌وورغوسون نظره‌آلماساق دا)- داغلی، آرخاسی، هر‌یئرده و دایاغ سؤزجوکلری داغ آنلامین داهادا قاباردیر.
ب: یا دا شعرین اصلی و آنا آنلامین قاباردار:
· پاندول
یورقونام ...
آستانادا
توزلو باشماقلاریمین هر بیریسی بیر یاندا
....
بیرقلم سؤیله‌مه‌ده بیر دوستوم
هر گونکو کیمی
ساعاتین پاندولو هئی ییرقالانیر
توزلو باشماقلار اؤزلویونده بیر جوره«تیکراراولماق»ی وورغولادیقدا، «هرگونکو» قئیدی و «کیمی» تشبیه‌اداتی‌دا تیکرارا تأکید دیر، ساعات و پاندولون ییرقالانماغی‌‌ایسه تیکراری قاباردیرلار، آنجاق بوردا «دوستوم» بیر زادی «بیر قلم» سؤیله‌مکده، بو سؤیلنتی ساعاتین پاندولو کیمی هئی تیکرار اولونور، آنجاق«من» بو تیکرار اولان سؤزلردن داها یورولوب، آستانادا یورقونجاسینا چیخاریلان توزلو باشماقلار بو یورقونلوغو گؤرسه‌دیر. دوستومون سؤزلرینین نه‌یه گؤره اولدوغو بوردا ائله اؤنم داشیماسادا، آنجاق دئمه‌یی پیس‌اولماز کی شعرین تام معناسین، تالانمیش گونش کتابینین آیری شعرلری‌ایله بیرلیکده یعنی بیر کرونولوژیک سیرادا داها یاخشی دوشونمک اولار.
آنلام وورغوسو شعرین گؤزل و چتین صنعت‌لریندن بیری و اؤزللیکله سس‌وورغوسویلا قوووشاندا ان چتین و ان ماراقلی‌لاریندان بیریسی اولور.
· بورکو
آخشام‌دی تورانلیخ
اوز قویوب قارانلیخ
دومان قالاخ- قالاخ
قیمیشیر شبح‌لر گئدیری قوناخ
عیش السَببت‌دی باخ
اورتادا شیطان
آه ...
نه توکه‌نیر یول‌لار
دینجلسین آیاخ
یاشاییش بیر قاخینج
بیر قورو چایلاخ
نه قورتاریر چیسگی
نه گئدیر دومان
نه کیمسه وئره‌جک لازاروسا جان
قالیله چکیبدیر باشینا کورکو
نه یامان بورکودو ...
بورکودو ...
بورکو ...
ناصر مرقاتی/ تالانمیش گونش
بو اؤرنکده «خ» سس‌ینین تیکرارلانماسی و بیر پارا «ق» سس‌ینین «خ» سسینه چئوریلمه‌سی و هابئله «ق» سس‌ینین تیکرارجا گتیریلمه‌سی، شعرده بیر قورخونج و بوغوناق دورومو قاباردان سس‌وورغوسو دور. و آرتیقجا، شعرده گلن (آخشام، دومان، تورانلیق، چیسگی، بورکو، شبح، یوم‌السببت، شیطان، و ...) کیمی سؤزجوک‌لری‌ده قورخونج و بوغوناق دورمو داهادا گوجلندیریر. بو ایسه آنلام‌وورغوسودور.
3) آزالتما، چوخالتما و تیکراروورغوسو:
* آزالتما
ناظیم حئکمت، «سالخیم‌سؤیوت» شعرینده بیر دؤیشجونون نئجه گولـله‌یئییب، آتدان ییخیلیب، سیرادان گئری دوشوب و یاشاییشینی ایتیردییینی چوخ گوجلو و گؤزل ایماژلارلا جانلاندیریر. او بو صحنه‌نی دیریلدیب و جانلاندیرماق اوچون آزالتما وورغوسوندان فایدالانیب. بئله بیر وورغویلا بیر زادین بیتمه‌سین، یولون سونا چاتماسین، گونشین باتماسین، بیر زادین اوزاقلاشماسین، الین- الدن اوزولمه‌سین، آیریلیغین و بوکیمی آنلاملارین قاباریق دورومون یاخشی گؤرستمک‌اولار:
· سالکیم‌سؤیوت
آکویوردو سو
گؤستریب آیناسیندا سؤیوت آغاجلارینی.
سالکیم‌سؤیوت‌لر ییکی‌یوردو سودا ساچلارینی!
یانان یالین کیلچ‌لاری چارپاراک سؤیوت‌لره
کوشویوردو کیزیل آتلی‌لار گونشین باتدیغی یئره!
بیردن
بیر کوش گیبی
وورولموش گیبی
کانادیندان
یارالی بیر آتلی یووارلاندی آتیندان!
باغیرمادی،
گئدنلری گئری چاغیرمادی،
باکدی یالنیز دولو گؤزلرله
اوزاکلاشان آتلی‌لارین پاریلدایان ناللارینا!
"آه نه یازیق اونا
نه یازیق کی اونا
دؤرت‌نال گئدن آتلارین گؤپوکلو بوینونا بیر داها یاتمییاجاق،
بیاض اوردولارین آردیندا قیلیج اویناتمییاجاق!
نال سسلری سؤنویور پرده پرده!
آتلی‌لار کاییب اولویور گونشین باتدیغی یئرده!
آتلی‌لار آتلی‌لار قیزیل آتلی‌لار،
آتلاری روزگار کاناتلی‌لار!
آتلاری روزگار کانات ...
آتلاری روزگار ...
آتلاری ...
آت ...
روزگار کاناتلی آتلی‌لار گیبی گئچیر حایات!
آکار سویون سسی دیندی.
گوگلر گؤلگه‌لندی.
رنک‌لر سیلیندی.
سیاه اؤرتولر ایندی
ماوی گؤزلرینه،
سارکتدی سالکیم‌سؤیوت‌لر
ساری ساچلارینین
اوزرینه!
آغلاما سالکیم‌سؤیوت
آغلاما!
کارا سویون آیناسیندا ال باغلاما
ال باغلاما
آغلاما!
* چوخالتما
آزالتما ترسینه چوخالتما وورغوسوندا، گئت- گئده اویغون سؤزجوکلرین آرتیریلماسی، ایسته‌دیییمیز آنلام و یا ایماژی داهادا جانلاندیرا بیلر. اؤرنکجه:
«بو داغین
بو
اوجا داغین
بو یاد دوشموش قوجا داغین
نه قارتالی
نه ترلانی
نه‌ده کؤنوللوسو وارمیش سانکی
قوی
قوی بیر آه چکیم
قوی یانیقلی بیر آه چکیم اورکدن
بوردا سئوگی قانادسالمیش»
* تیکرار
شعرین بیر پارچاسین یا بیر آنلامین و یا اصلی آنلامی‌نین وورغولانماسی‌دا حیسس وورغولاریندان بیری دیر. بو وورغو – اؤزللیکله اوزون شعرلرده- دینلییجی و یا اوخوجونو، یئنی‌دن ایسته‌نیلن ایماژ و یا آنلاما، قایتارا بیلر. اؤرنکجه:
· گئدک
دئدیک :
یئلکن لره اسن بیر اَسیم
سؤنموش اوجاغ لارا بیر قیغیلجیم
سوسموش دوداغ لارا ایپک تبسم
یانقی چیچک لره بیر ایچیم سو
اولاق
بیز قوزای یئل لری آردیندا دوران
خوشبخت لر دیاری سوراغیندایدیق
آه سیزلر ائی طوفان معجزه لی
اژدها سئحیرلی ائلچی لرین حق منادیسی
دئیین هانسی گؤیدن یئره یئندیز کی :
گمی لر غرق اولدو
قیغیلجیم سؤندو
دوداغ لار کیپ لندی
و باخچادا کی چیچک لر
آچمادان سولدو
گئدک دوستلار گئدک
یاغیش یاغمییاجاق بوز بولودلاردان
و قوراق ایللرین قورو دوداغی ایسلانمییاجاق
گئدک دوستلار گئدک
تورپاق یاندیریری روحومو منیم
و دنیز بو تئزلیقلا جوشمیاجاق‌دیر
گئدک دوستلار گئدک
باخچا سون نفسین چکیری ایندی
و قانلی تیکان لار آلیب باخچانی
گئدک ...
گئدک…
گئدک دوستلار گئدک
گؤزلریم گئرییه باخاردا قالسا
ایز قویسا قلبیمده هر تانیش بیر زاد
عیبی یوخ گئدک
تورپاق دیدرگین‌دی غوربت ائل‌لرده
گئدک ...
دوست لار ...
گئدک ....
تالانمیش گونش/ ناصر مرقاتی
برلین/ 10/ آگوست/ 2010
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
*- دیققت: «حیسس‌وورغوسو»، «حیسس‌جالاشدیرماسی» ترسینه شعر صنعتلرینین هئچ بیریله قارشیلیق یاراتماز. بو او آنلامدا دیر کی هر بیر «حیسس وورغوسو» اولا بیلر کی وورغو اولدوغو حالدا «تشبیه»، «ایستیعاره» و یا هر بیر باشقا شعر صنعتینین اؤزو ویا پارچاسی اولسون. بئله‌بیر حیسس‌وورغولاری ایکی گؤره‌وی داشیر.