شعر صنعتلری (8)
تجنیس یا جناس
ناصر مرقاتی
شعرده و دانیشیق دیلینده سسلری بیر، آنلاملاریایسه آیری اولان سؤزجوکلره «جیناس» و یا «تجنیس» دئییلیر:
داغ و داغ/ باغ و باغ/ آغ و آغ/ قالا و قالا/ آلا و آلا/ چالا و چالا/ و ...
جیناس و یا تجنیس سؤزوجوکلری فارس و تورکجهیه عرب دیلیندن گلمیش کلمهلردی، آنجاق بو صنعت بیر اوزون دؤور آذربایجان هیجاشعرینده و اؤزللیکله بایاتیلاردا ان ایشلک صنعتلردنیدی. اینگلیس دیلینده جیناسا Pun ؛ شعرده سسلری بیر، آنجاق آنلاملاری آیری ایکی سؤزجویون گلمهسینه دئییلیر.
عرب و فارس ادبییاتیندا اونا تام، ناقیص، زائید، مورککب و ... کیمی چئشیدلی نووعلار ساییبلار آنجاق بو آیرینتیلارین اؤیرنمهسی ائلهده گرکلی دهییر دوغروسو بودور کی، بو ساده و تئز الوئریشلی صنعت، چوخو عروض و هیجا شعرینده درده دَییر و مودئرن شعرده ائله چوخ گرکمیر. و چوخ زامان میصراعلار و یا بیتلرین اولینده، آراسیندا و سونوندا قافیه و یا وزن یاراتما کیمی بیر زاد اولور. چاغداش شعرده جیناس ائلهده بیر اؤنملی صنعت ساییلمیر و بونون اصلی نووعی یعنی «تام جیناس» دان، اودا آزاجیق حالدا، استفاده اولونور.
جیناس شعرین موسیقیسین گوجلندیرمک اوچون دور. اونا گؤره ده معنوی صنعت، یوخ لفظی صنعتلر حووزه سینده یئرلشیر:
درد اکرم آی درد اکرم
دردیم چوخ دردا کرم
قوشموشام غمجوتونو
سوردوکجن درد اکرم
عزیزیم ای گؤی باغلار
گؤی باخچالار گؤی باغلار
گؤزهلده نهقایدا دیر
یاشیل اوسته گؤی باغلار
تجنیس، آذربایجان عاشیق شعرینده بیر ایشلک صنعتلردن دیر و اونون جیغالی نووعو باشقا نووعدان بیر آز آرتیق باجاریق ایستر:
· آی آغا بیر- بیر
فانـی دونیا منـــی سالــدی آزارا.
گل دردیمی دئییم، آی آغا بیر-بیر.
عاشیق دئییر. آی آغا.
قوورولموشام، آیاغا.
جان کی چیخدی، جسمیمی-
بورویرلـر آی آغا.
هاراییما یئتیش محشـــر گونونده.
عمللریم گلر آیاغا بیر- بیر.
* *
یاردئدی وعدهمیز گئت آیه قالدی.
عشقین مکتبینه گئت، آیه قالــدی.
عاشیق دئییر، گئد آیه.
آجیقلانمـا گـَـدایه.
شاه مردان وئریب دیر-
اوزوک اوزوگون گـَـدایه.
دونیا نه شـاها نه گئدایه قالدی.
هامـی بوکولهجک آی آغا بیر-بیر.
* *
(موغان اوغلو) دئییر آوارا-آوارا.
گــوزله یئتیشنده، آ، وارا - وارا.
عاشیق دئییر: آوارا.
چوخ گؤونمه، آ، وارا.
بیر گون چیخار الیندن-
قالارسان ها، آوارا...
بیر اعتبار اولمـاز آ، وارا - وارا.
شددادلاردا، کؤچدو آی آغا بیر-بیر.
(ساوالان سسی وئبلوقیندان)
جیغالی تجنیس بیر شعرین (چوخو قوشما و یا دوبئیتینین) هر بئیتینین آراسیندا گلن بیر تجنیسدن عیبارتدیر. بونون ان باجاریقلی یئری اوردا دیر کی جیغا سؤیلهنن بو تجنیسلر هر بئیتین ایچینده گلن سؤزله بیر ایلگی قورا بیلسین. بو ایلگیلر گاهدان بئیتین سونوندا گلن سؤزله عینی اولار، گاهداندا یالنیز معنا و یا سس باخیمیندان ایلگیلهنر.
عاشیق حوسئین جاوان:
حقیقتین علمی دریادان درین،
ناشی قوواس اوردا بیل، اوزه بیلمز!
من عاشیقم، اوز باری،
جانان گلدی اوز باری.
آزاد باغدا گول آچیب،
نازلی دیلبر، اوز ، باری!
کامیل باغبان آچیب باغلارین درین،
نامردلر باغلاردان گول اوزهبیلمز!
*
معریفت لازیمدیر آتا-آنادان،
گرک کی، درک ائتسین هر عاغلی نادان.
آشیق دئیر نه دانا،
سیررین وئرمه نادانا!
آختاردیم نه گول تاپدیم،
ویران باغدا نه دانا.
کؤنول تاپیب همدمینی نه دانه،
اؤلونجن آیریلماز، ال اوزهبیلمز.
*
جاوانام، بو یئرده گؤزلدیر حالیم،
درس وئریب منهده درین بیر عالیم.
من عاشیقم، عالیمدیر،
زامان منه عالیمدیر.
گؤزوم گؤردو، شاد اولدوم،
آزاد آنا ائلیمدیر.
برلین/ 14 جولای 2010